Vruchtbaarheidsbehandelingen

IUI: Intra-uteriene inseminatie (`in baarmoeder bevruchting`): Bevruchting van de eicel terwijl deze zich in de baarmoeder bevindt.

IVF:In Vitro fertilisatie (`in glas bevruchting`): Bevruchting van een eicel buiten het lichaam, waarna het embryo weer in het lichaam wordt geplaatst.

ICSI: Intra cytoplasmatische sperma injectie (`sperma injectie in de eicel`): Een zaadcel wordt geïnjecteerd in een eicel. In tegenstelling tot IVF, waarbij veel zaadcellen in de buurt van een eicel worden gebracht zonder ze te injecteren.

IUI 

• IUI in spontane cyclus. Vaak wordt begonnen met 3 IUI behandelingen zonder hormoonstimulatie, dus in spontane cyclus. De vrouw dient op cyclusdag 2 of 3 zich te melden in het ziekenhuishuis voor een echo, welke vaginaal wordt gedaan. Dit is om te kijken of er zich geen cysten in de eierstokken bevinden. Wanneer dit niet het geval is en je mag starten met de behandeling, zal de groei van de follikel via vervolgechoscopieën worden gevolgd. Eventueel vindt er bloedafname plaats, voor de bepaling van de oestradiolspiegel. Zodra de follikel een doorsnede van 18 mm heeft bereikt, zal een een Pregnyl injectie worden gegeven, dit kan de vrouw veelal zelf (laten) doen. (De vrouw heeft vooraf prikinstructies gekregen). Deze injectie zet de laatste eirijpingsfase in gang. Na ongeveer 42 uur zal de intra-uteriene inseminatie plaatsvinden. De inseminatie is een kortdurende poliklinische verrichting. Er wordt een speculum in de vagina ingebracht, zodat via de baarmoederhals een dunne katheter in de baarmoeder kan worden gebracht. De zaadcellen worden via het langzaam leegduwen van een spuitje in de baarmoeder gebracht. Deze zaadcellen zijn geconcentreerd in een klein volume. Na 5 minuten rustig te hebben gelegen, kan de vrouw het ziekenhuis weer verlaten.
• IUI in gestimuleerde cyclus. IUI in gestimuleerde cyclus kan een verhoogde kans op een zwangerschap opleveren, wanneer de eerste 3 IUI behandelingen niet tot een zwangerschap hebben geleid. De behandeling zal op dezelfde manier gestart worden als IUI in eigen cyclus. Bij IUI in gestimuleerde cyclus worden er hormonen toegediend om de rijping van de follikel(s) te bevorderen. De stimulatie zal plaats vinden met Menopur, via onderhuidse injecties, welke de vrouw zelf kan (laten) uitvoeren. Het is de bedoeling dat twee á drie follikels zich gaan ontwikkelen. De stimulatie zal weer worden afgesloten met een Pregnyl injectie.

IVF
Er wordt een keuze gemaakt voor welke behandeling de vrouw in aanmerking komt, het 'lange protocol' of het 'korte protocol', meestal wordt echter het lange protocol gebruikt. Bij het lange protocol begint de vrouw op cuclusdag 3 of 4 met de 'pil'. Tijdens het slikken van de pil start de vrouw op cyclusdag 17 of 18 met het onderhuids spuiten met Decapeptyl. Na de onttrekkingsbloeding, die volgt nadat de strip van de pil op is, begint de vrouw rond cyclusdag 3 van die cyclus met Gonal-F. Dan begint eigenlijk de follikelstimulatie. Bij het korte protocol start de vrouw op cyclusdag 2 met Decapeptyl en op cyclusdag 3 met Gonal-F.

Normaal rijpt er in een spontane cyclus 1 eicel. Door toediening van hormonen worden de eierstokken aangezet om meer dan 1 follikel te laten rijpen, zo wordt geprobeerd dat er bij de follikelaspiratie meerdere eicellen worden verkregen. Na bevruchting in het laboratorium zal worden overgegaan tot plaatsing van 1 of 2 embryo's in de baarmoeder, waarmee de kans op een zwangerschap toeneemt.
Hoe vind de stimulatie plaats?
Vrijwel altijd vind de stimulatie plaats door toediening van Gonal-F, via dagelijkse onderhuidse injecties. De duur van de stimulatie wordt bepaald door de manier waarop de vrouw op het medicijn reageert. Gemiddeld duurt de stimulatiefase tussen de 8 en 14 dagen. De reactie op de hormoonstimulatie worden op 2 manieren onderzocht. De eerste manier is met de transvaginale echo, met behulp van deze echo, wordt vanaf cyclusdag 8 á 9 de groei van de follikels gevolgd. De tweede manier is via hormoonbepalingen in het bloed, indien nodig zal vanaf cyclusdag 9 bloed worden afgenomen en wordt zo de spiegel van het hormoon oestradiol gemeten. Wanneer blijkt dat de follikels tussen de 18 een 22 mm zijn en de hormoonspiegel van het oestradiol in het bloed voldoende is gestegen, wordt de stimulatie afgerond met het het toedienen van Pregnyl, hiermee wordt de laatste rijpingsfase in gang gezet. Niet later dan 36 uur na het toedienen van deze injectie, vind de punctie plaats.
De punctie is een poliklinische ingreep en vind veelal onder plaatselijke verdoving plaats. De vrouw krijgt medicatie om rustig te worden en een injectie als pijnstilling. De punctie kan tot ongeveer een half uur duren. Na de punctie dient de vrouw in ieder geval een half uur te blijven liggen. De man dient voor of na de punctie (meestal voor), via masturbatie een zaadmonster op te wekken, welke in het laboratorium zal worden bewerkt.

Nadat er eicellen zijn verkregen, worden ze samengebracht met het sperma, welke is voorbehandeld. Na 2 dagen zal er bekend zijn of er bevruchting heeft plaatsgevonden en of de ontwikkeling van de embryo's goed verloopt. Indien dit het geval is, worden 1 of 2 embryo's 2 of 3 dagen na de punctie geplaatst. Deze plaatsing is een kortdurende poliklinische ingreep, er is geen verdoving nodig. Door middel van het inbrengen van een speculum in de vagina, wordt de baarmoederhals bereikt. Een dun plastic buisje, wordt in de baarmoederhals geschoven en er worden 1 of 2 embryo's in de baarmoeder geplaatst. De vrouw blijft een kwartier tot half uur rustig liggen, voor ze het ziekenhuis mag verlaten. Voor de vrouw naar huis gaat, heeft ze Progestan-capsules ingebracht gekregen. Thuis gaat ze daar mee door. Deze capsules helpen het baarmoederslijmvlies om een innesteling voor te bereiden.

ICSI
Het verloop van deze behandeling is hetzelfde als bij die van een IVF behandeling. Echter, bij een ICSI behandeling worden de eicellen, die na hormonale stimulatie bij de follikelaspiratie zijn verkregen, als zij in het juiste stadium van rijping zijn, een voor een afzonderlijk met een zaadcel geïnjecteerd.Met behulp van een extreem dun naaldje wordt een zaadcel in een eicel gebracht. Deze methode leidt bij ongeveer de helft van de eicellen tot een embryo. Deze embryo's hebben dezelfde mogelijkheden om zich te ontwikkelen als embryo's die tot stand zijn gekomen bij een IVF procedure.

MESA-ICSI en PESA-ICSI
MESA: microchirurgische epididymale sperma aspiratie
PESA: percutane epididymale sperma aspiratie
Deze behandelingen verlopen vrijwel gelijk aan een IVF of ICSI. Alleen de zaadcellen worden op een andere manier verkregen. MESA is een procedure, die onder algehele narcose, met behulp van een microscoop door een uroloog wordt uitgevoerd. Aangezien het een moeilijke techniek betreft, wordt in vele centra de PESA toegepast. PESA is goedkoper en eenvoudiger voor de uroloog en prettiger voor de patiënt, aangezien de behandeling poliklinisch, onder lokale verdoving kan plaatsvinden. Nadat rondom de bijbal verdoving is gespoten, wordt met een klein naaldje in de bijbal geprikt en zaad opgezogen. De laborant van het fertiliteitslaboratorium is aanwezig tijdens deze behandeling en beoordeelt ter plekke het verkregen zaad met behulp van een microscoop. Er moet worden vastgesteld of er voldoende beweeglijke zaadcellen beschikbaar zijn. Als dit niet het geval is, kan nogmaals in dezelfde of in de andere bijbal geprikt worden. Is genoeg zaad verkregen, dan wordt geprobeerd om dit in te vriezen, wat in ongeveer 60% van de gevallen lukt.

Wie komen voor MESA of PESA in aanmerking?
Mannen, waarbij geen enkele zaadcel in de zaadlozing wordt gevonden als gevolg van een verstopping in het afvoersysteem, komen in aanmerking voor een MESA of PESA behandeling. De zaadaanmaak moet hierbij wel normaal zijn. De verstopping in het afvoersysteem kan aangeboren zijn, maar soms is dit op latere leeftijd ontstaan na een ongeval of infectie. Een mislukte hersteloperatie na sterilisatie kan hetzelfde gevolg hebben, maar soms wordt er geen aanwijsbare oorzaak gevonden. Door middel van een vragenlijst wordt geprobeerd te achterhalen of er een verklaring is (bijvoorbeeld een operatie of infectie in het verleden), lichamelijk onderzoek gedaan (de zaadballen moeten een normale grootte hebben) en bloed geprikt voor hormoonbepaling.

De behandeling: Net als bij de IVF en ICSI behandeling wordt er gestart met de stimulatie van de eierstokken. Wanneer deze groot genoeg zijn worden de eicellen tijdens de follikelpunctie opgezogen en naar het laboratorium gebracht Tot zover is alles het zelfde als bij de IVF of ICSI. De laboratoriumfase wijkt deels af. De verkregen eicellen worden volgens de ICSI-procedure geïnjecteerd met zaadcellen, die door middel van MESA of PESA werden verkregen. Het in rietjes ingevroren zaad wordt ontdooid en de zaadcellen worden beoordeeld op kwaliteit. Als er geen bruikbare zaadcellen zijn, wordt er alsnog een zogenaamde acute MESA of PESA verricht. Met andere woorden: gelijk na de follikelpunctie van de vrouw, moet ook de man nogmaals behandeld worden. Deze procedure wordt ook gevolgd als bij de eerdere MESA of PESA wel beweeglijk zaad was gevonden, maar van onvoldoende kwaliteit was om in te vriezen. 2 tot 5 dagen na de punctie worden er 1 of 2 embryo's geplaatst in de baarmoeder.

PCOS
Bij PCOS (Poly Cysteus Ovarium Syndroom) zijn de waarden van verschillende hormonen verhoogd. De waarde van het FSH, het hormoon dat de eiblaasjes doet rijpen, is bij PCOS onvoldoende om de eiblaasjes te doen rijpen. Bij PCOS blijft de eisprong, en dus ook de menstruatie, gedurende langere periodes uit en de vruchtbaarheid vermindert. PCOS gaat vaak samen met overgewicht. Behandeling is nodig om de eisprong op te wekken om zo de kans op zwangerschap te verhogen, en kan door middel van afvallen, tabletten, injecties of een kijkoperatie. Afvallen leidt veelal tot het weer spontaan optreden van de eisprong. Als eerste medische behandeling wordt clomifeen citraat (Clomid) geadviseerd. Na een (spontane of door medicijnen opgewekte) menstruatie neemt u één of meerdere tabletten, van de derde tot en met de zevende of van de vijfde tot en met de negende dag van de cyclus. De eisprong treedt op tussen ongeveer de dertiende en eenentwintigste cyclusdag. De gehele cyclus duurt dan niet langer dan 35 dagen. Er kan ook behandelt worden met Gonadotrofine. Bij deze behandeling krijgt de vrouw, gedurende een aantal dagen, injecties met follikel stimulerend hormoon (FSH) (in het laboratorium gemaakt, rFSH) of met Humaan Menopauzaal Gonadotrofine (HMG gemaakt uit de urine van vrouwen die de overgang achter de rug hebben). Op de derde dag van de cyclus start de vrouw met de onderhuidse injecties. De cyclus wordt gevolgd met echoscopische controles; er moet dus rekening worden gehouden met meerdere afspraken. Als bij echoscopie blijkt dat het nodig is, past de arts de dosering aan. Als een tot maximaal drie eiblaasjes voldoende rijp zijn krijgt de vrouw een injectie met humaan choriongonadotrofine (HCG) om de eisprong in gang te zetten. Ook deze injectie is onderhuids. De eisprong vindt ongeveer 38-40 uur na deze injectie plaats. De vrijgekomen eicel is 8-12 uur bevruchtbaar. Zaadcellen zijn ongeveer 48-72 uur levensvatbaar. Het is dus verstandig binnen om ongeveer 12 tot 36 uur na de HCG-injectie gemeenschap te hebben. Er zijn meerdere behandelingen mogelijk, enkele bevinden zich echter nog in een onderzoeksfase.

KID (kunstmatige inseminatie met donorsperma) 
Bij een KID-behandeling wordt donorsperma bij de vrouw ingebracht (geïnsemineerd). De kans op een zwangerschap is het grootst als de inseminatie vlak voor de eisprong plaatsvindt, het is dus belangrijk om de cyclus van de vrouw goed te volgen. Het inbrengen van het sperma is meestal pijnloos. Er zijn enkele manieren waarop dit sperma geïnsemineerd kan worden. Het is mogelijk dat vóór de baarmoedermond wordt geïnsemineerd, dit is vergelijkbaar met de manier waarop het sperma na geslachtsgemeenschap de baarmoeder inzwemt. Het is mogelijk om deze methode zelf toe te passen (de zgn. zelfinseminatie). Als het slijm van de baarmoedermond echter te taai of te zuur is, of als er antistoffen tegen zaadcellen aanwezig zijn, wordt in de baarmoeder zelf geïnsemineerd (intra-uteriene inseminatie, IUI). Hierbij is het noodzakelijk dat het sperma in het laboratorium bewerkt ('opgewerkt') wordt om als het ware de filterende eigenschap van de baarmoederhals na te bootsen. Vaak schrijft de gynaecoloog bij IUI hormoonpreparaten voor om de kans zo groot mogelijk te maken en de planning van de inseminatie beter te kunnen regisseren. Zowel bij KI als bij IUI gebeurt de bevruchting van de eicel en innesteling van een embryo op een natuurlijke manier.

Geschreven voor Babybytes door L. Ward, werkzaam als gecertificeerd intensive care neonataal verpleegkundige.

Zie ook deze informatieartikelen: · Vruchtbaarheidsproblemen · Medicatie · Vruchtbaarheidsproblemen bij de man · Vruchtbaarheidsproblemen bij de vrouw